Column | Glimlach van de macht

Hoe Rob Jetten, Rhaenys Velaryon en de illusie van democratie meer met elkaar gemeen hebben dan we willen toegeven

In House of the Dragon zegt prinses Rhaenys tegen de jonge Rhaenyra iets wat in geen enkele democratische analyse misstaat. Rhaenyra gelooft dat ze de troon zal erven. Dat ze verandering kan brengen. Dat het rijk openstaat voor iets nieuws. Rhaenys kijkt haar aan met het soort vermoeidheid dat alleen komt van mensen die systemen niet romantiseren maar begrijpen, en zegt:

“Men would sooner put the realm to the torch than see a woman ascend the Iron Throne. Your father will remarry. Your stepmother will bear sons. And the realm will want them as king.”

Het is geen waarschuwing. Het is een constatering van een mechanisme dat zichzelf al eeuwen reproduceert. Macht vernieuwt haar gezichten, nooit haar fundament. Westeros is fictie, Den Haag is echt, maar het patroon is hetzelfde: de kroon verschuift, de troon blijft onaangeroerd.

Ook bij ons veranderen slogans, gezichten en campagnes, maar de logica van het systeem blijft hetzelfde. We stemmen, discussiëren op sociale media, kijken naar debatten op commerciële zenders gevuld met klapvee dat zorgvuldig in beeld is gezet. We voelen ons betrokken, maar functioneren vooral als publiek. Democratie presenteert zich als participatie, maar gedraagt zich als theater. De scenografie verandert, de producenten nooit.

In dat toneel werd Rob Jetten de onverwachte hoofdrolspeler. Een jonge premier in wording met een zorgvuldig gepolijste campagne die minder gericht was op uitleggen dan op voelen. Grote vlaggen, licht optimisme, een bijna Ruttiaanse glimlach. D66 won 26 zetels en haalde bijna dertigduizend stemmen meer dan de PVV, de grote winnaar van 2023. Een bedrijf dat draait op vertrouwen kan tevreden zijn. Maar wie verder kijkt, ziet vooral een verschuiving zonder breuklijn. Macht beweegt, maar verandert niet van richting.

D66 rekte haar sociaal-liberale identiteit op om zwevende VVD’ers en teleurgestelde progressieven binnen te halen. Minder beleren, meer sentiment. Minder internationalisme, meer nationale trots. Migratie strakker, asiel zwaarder, overlast benoemen als “rotte appels”. Alles binnen de grenzen van acceptabele verontwaardiging. Representation without direction is decoration. Dat is niet vooruitgang, dat is politieke pinkwashing: rechts beleid met een perfect witte, homoseksuele glimlach ervoor.

En ergens, later op de avond, stel ik me voor hoe Jetten tegenover Mark Rutte heeft gezeten. Twee koppen koude koffie. Gordijnen dicht. De mentor en de opvolger.

RUTTE: “Rob, je deed het goed. Je straalt hoop uit.”

JETTEN: “Dank je. Ik denk dat we Nederland weer kunnen verbinden. Het kan wél.”

RUTTE: “Hoop verkoopt zolang het niks kost. Zodra de rekening komt, willen mensen houvast. Niet verandering.”

JETTEN: “Wat moet ik dan doen?”

RUTTE: “Je glimlach behouden. En begrijpen dat macht geen richting heeft. Macht is balans. Je wint niet door te veranderen. Je wint door niets te verstoren. We leven in een gaaf land”

Dat is de paradox van democratie: zij verkoopt verandering, maar distribueert continuïteit. Vanuit sociologisch perspectief is dat fascinerend. Burgers stemmen niet op beleid, maar op een verhaal waarin ze zichzelf herkennen. Politici vragen geen oppositie, maar instemming. De campagne is geen inhoudelijk debat, maar een identiteit aanbieding: kies wie jij denkt te zijn. Ondertussen blijven de echte knoppen van de macht buiten zicht, precies zoals het hoort in een systeem dat deelname verwart met legitimatie.

Jetten komt nu terecht tussen inkoopkracht, Brussel, migratie, Europese afspraken, klimaat, partij identiteit en een links dat hem te lauw vindt. Rechts zal hem te week vinden, links te gedesillusioneerd. Hij zal idealen moeten ruilen voor rust. Dat is geen falen, maar het natuurrecht van een systeem dat zichzelf in stand houdt.

Rhaenys zou hem aankijken zoals ze dat bij Rhaenyra deed en zeggen: “They will love you for a while. But they will want a stronger heir.” En ze zou gelijk krijgen. De horizon kleurt alweer oranje blanje bleu. Wilders wacht. Niet als nieuw begin, maar als terugkerende echo van dezelfde logica. Niet omdat rechts wint, maar omdat het midden geen richting durft te kiezen die werkelijk stoort.

Zoals in Westeros, zo ook in Den Haag: de troon blijft hetzelfde, alleen het hoofd dat erop mag zitten verschuift. De gezichten veranderen, de banken blijven, de camera’s draaien, het publiek applaudisseert. En wij blijven stemmen alsof het onze eigen keuze 

*